Eguzkitza Juan Bautista

1875-1939

        Nor zan

        «Gure erri maite oni bere siñesmen eta ekandu onetan iraunazoteko, lenen eta aurrenengo Goiko Jaunaren laguntza da; baiña orren urrengo, eguzkiaren azpian daukagun laguntzarik onena, geure euskerea da; laguntzarik onena, Euskalerriaren gogoa, bere izakera berezia, bere barreneko arpegia darakusan ispillua, geure asabakandik datorkigun euskera zaar au da. Izkuntza aldatzea, erriaren gogoa aldatzea da: baiña gogoa aldatzeak, aurreragoko siñeste, ekandu ta izakeraren aldatzea beragaz daroa; augaitik, Euskalerrian, bere siñeskintza ta ekanduai eutsiteko, bere gogoari gogo orren mendu ta izakera bereziari eutsi bear dautsegu; baiña oni eutsiteko, euskerea galdu ez dedin, lan egin bear dogu. Gizon eta erri bakoitzak izkuntzaren bidez bere barreneko bizia agertu ta azaldu daroa: augaitik, edozein errirentzat ogasunik bereena, bere mendu ta izakeraren agerpenik garbiena bere izkuntza da: Euskalerriarentzat, euskerea» [1].

        Orra or, oraintxe ezagutzera goazan gure idazle Eguzkitza Juan Bautistaren eretxi sakon bat, bere asmo nagusia ta jokabidea.

        Euskaldun, fededun eta jakitun izan zan Eguzkitza. Eta, euskeraz, bere fedea ta jakituria euskaldunen buru-biotzetan ereiten alegindu zan, bere bizitza guztian, «orain arte lez, aurrerantzean be, euskerea geure siñestearen lagun eta jagola izan dakigun» [2].

        Lemoan jaio zan Eguzkitza. Il bere bertan egin zan.

        Abadea izan zan. Eta leenengo abade-ikasketak Zornotzan (Amorebietan) egin zituan. Gero, Bitoriara joan zan eta ango Abade-Ikastetxean egin ebazan Filosofia ta Teolojia.

        1899-garren urtean egin zan abade. Eta Lekeition emon zituan bere bizitzako urterik geienak. Ango Latin-ikastetxeko irakasle izan zan.

        Abade-alkarte bat sortu zan 1912-garren urtean; «Jaungoiko-Zale Bazkuna». Kristiñau-Ikasbide lanak egiteko sortu zan eta lan asko egin eban Kristiñau-ikasbide, liburu, aldizkari ta abar argitaratuaz. Ba, Alkarte orrek argitaratzen eban aldizkaria atonduten ebenen artekoa egin eben Eguzkitza.

        Euskaltzaindikoa bere izan zan, 1919-garren urtetik asita, au da, Euskaltzaindia sortu zanetik eta aurrera.

        Bere denporan oso entzute andikoa izan zan. «Gai zailletan eta argi euskerez au baino obeki mintzatu denik ez dakit ote den Euskalerrian» [3].

        Idazlanak

        Gizon fiña izan zan Eguzkitza, eta idazlan asko egin ebazan eta sakonak. Sustraira, unera, sakonera joten dau beti. Eta, augaitik, gai sakonak eta zaiilak darabilz geienetan: Teoloji-gaiak, Filosofi-gaiak, euskera-gaiak... Jakintza arloan diardu, euskaldunak eta euskera jakintza maillaratu gurarik. Eta jakiña, eskoladun irakurleak bakarrik ulertu daikeez ondo aren idazlanak. Ikusi daiguzan, bada, zeintzuk direan:

        «Garbitokiko arimaen illa». Sarda y Salvanyren liburua euskeratuta.

        «Andra Mariaren Loretako illa». Gure eleizatan, maiatzeko illean, sarri irakurri izan dan liburu sakona; sakonegia erriarentzat. Andra Mariaren birtuteen azalpen bat da.

        «Gizarte-Auzia. Ugazaba ta langille arteko goraberak». Sozialismua, komunismua, sindikalismua ta abar zirala ta etzirala sortu zan gizarte-auzia azaltzen dauan liburua. Idazlan txalogarria, euskeraz gitxi erabilli diran gaiak darabilzalako. Gaiñera, aldi aretako gizarte ta politika giroa ikusteko bere zerbait balio dau.

        «Argi Donea». Gipuzkoaerazko Aita Baltzolarena bizkaieratuta. Auxe bai dala oraintsurarte gure parrokietan sarri be sarri erabilli izan dan eleiz-liburu mamintsua!

        «Kristiñau-ikasbidea». Guk gaztetan ikasi genduana. Teolojia guztiaren laburpena.

        Gaiñerako lanak aldizkarietan argitaratu ziran: «Jaungoiko-Zale»: «Ekin»; «Euskera» (euskerari buruz egindako ainbat idazlan sakon eta eder); «R.I.E.V.» eta abar.

        Bere sermoe mordo bat dago oraindiño argiratu barik.

        Bere denporako irakurleak, batez bere abadeak, zeruraño goratu eben Eguzkitza. «Sakona, egokia, mamintsua da Eguzkitza; euskera erreza, gozoa ta erritara darabil», esaten eben.

        Guri, ostera, gogor samar egiten jakuz aren idazlanak. Euskeraz gai sakonak irakurten oitu barik gagozalako? Urteotan jakintza arloan egin diran aurrerapideak Eguzkitzaren lanak atzean itxi dabezalako? Ez dot uste orregaitik bakarrik danik, bada gai sakonak erabilli egin bear dira euskeraz bere, eta (bigarren itaunari erantzuteko) idazle bakotxa bere aldiratuta irakurri bear da.

        Zergaitik egiten jaku, bada, gogor eta astun samar?

        «Maixu batek lez idazten dau beti Eguzkitzak: Argi, otz, zuzen, kontuz... Bear bada, astunegitxua egiten jaku, luzarora, bere idazkerea, itzen garbitasunari ta gramatikako legeai lotuegia edo dalako» [4].

        Bizkortasuna, arintasuna, falta jako, sarri askotan, gure Eguzkitza jakitunari. Esatekoa argi ta garbi, neurtuta ta zeatz esan gurarik, lotu eta gogortu egiten dau euskerea. Gaiñera, erdel-usaiña daben berbak alboratu egiten ditu, ta, orrek bere, illundu ta moteldu egiten dauz bere idazlanak. Baiña, alan eta guzti bere, zer-ikasi asko dogu beragan, bai gai aldetik, bai euskera aldetik.

        Akatsak, kentzeko erakusten dira, landarea obeto azi daiten, ez landara ederra ebagi ta sasira jaurtiteko.

Lora eder batzuk

        Gizonaren eskubideak

        Gizasemeok adimen edo errazoiaren, buruko argiaren, jabe gara, ta, ain zuzen be, beste abere guztiakandik, geure buruko argi orrek bereizten gaitu. Gizona adimendun, errazoedun, aberea da-ta, bere burua lauoñekoen maillara eratsi nai ezpadau, bere egikizun guztietan buruko argi orrek diñotsanez ibilli bear dau. Ziñez, gizona gizartean biziteko egiña da, bere izatearen aierkunde ta premiñak gizartera daroe-ta; baña gizona gizartean osoago izateko sartzen da, ta ez motz eta marketsago izateko. Gizon bakotxak, gizartetik barik, bere izatetik datorkiozan eskubide ta zuzenak daukaz, ta eskubide ta zuzenok obeto zaintzearren, eskubide orrei sendoroago eustearren, orrexegaitik doa gizona gizarteko bizitzara.

        Zuzena zer dan Jaungoikoaren legeak eta geure buruko argiak diñoskue:

        «Zeuri beste ñok egitea nai etzeunkanik, besteri ez egiozu egin, eta besteak zuri egitea nai zeunken ona, zuk be aei egiezu».

        Gure egite guztien arau izan bear daben egi biok, geure barrenean irarrita daroaguz. Jaungoikoaren legea be gure biotzetan irarrita dago, ta griña txarrak buruko argia illundu ezik, Jaunaren legeko agintza guztiak eta bakotxa geure izateari dagokiozala, argiro ikusten dogu.

        Gizon bakotxaren eginbear, eskubide ta zuzenok bere izatetik datorz; erro ta sustraitzat gizatasuna bera dauke-ta; Estadua baiño lenagokoak dira, eta lenagokoak diralako, Estaduaren gaiñetik dagoz. Bakotxari berea, orixe da zuzenbidea; baiña bakotxari berea emoteko, gizonari bereak dituan eskubide ta zuzenok ezautu ta emon bear jakoz [5].

        Esakerak:

        «Barriketaldi onek ez gatzik ez berakatzik ez dau euki-ta».

        «Kristiñau-ikasbideko liburutxua be eztakien babalasto askok, erlejiñoko gauzetan euren buruak maixu andi egiten dabez; Salomonek baiño geiago dakiela uste izaten dabe, ta guzur ta abar, barriketa utsean diardue. Iñon diran tentelkeriak esaten dabez».

        «Marxen esakun eta eretxi okerrok txartzat emon dabez. Bai bear be!».

        «—Ez ete da, ba, egia?

                —Egia ete dan, ba!»

        «Ori gizartekeria izango ete litzake? Urrik emon bez!»

        «Bildu edo batu ditudan gai pizka oneik, bear dan lez atondu, orraztu, ertza atera ta ondo apaindu, irudiz edertu ta euskera eztiz gozotu al baneiz, gaitz erdi izango litzake; baiña... ortxe dago, ba, untzea!»

        [1] Lenengo euskal-egunetako itzaldiak, 127-garren orrialdean.

        [2] Idem, 128-garren orrialdean.

        [3] Orixe, «Euskal literaturaren atze edo edesti laburra».

        [4] Etxenagusia Karmelo, «Euskal Idazleen Lorategia», 231-garren orrialdea.

        [5] «Gizarte-auzia», 96-garren orrialdean.

© Mikel Zarate