—9—

—Hilotz.

        —Gorpu, korpitz, zurrun, kas..., kas..., kaski, sarrats..., hilgogor, gopitzil..., gor, gor...

        Txilin hotso.

        —Zazpi.

        Hitz sinonimuen sariketa debekatu egin dutela entzun dut bidean baina, gezurra izan da. Egia ere izan zitekean Olazaharko Juan hil denez gero. Don Trifonek berak ere debekatu zezakean Jopurenagaitik. Baina hilak hil, biziak aurrera, oraintxe hasi da hitz sinonimuen sariketa.

        Ekidazuko aiuntamentuko aurreko plaza gainezka dago jendez. Etorri ere autobusetan etorri da! Hau da jende aintzira! Don Trifonen serbitzariak ere asko etorri dira, eta han, hor, hemen, sakabanaturik dagoz jende artean.

        Epaimahaikoak aiuntamentuko arkupetan dagoz, mahai luze baten ostean eserita. Orain arte urtero izan da «epaimahaiko» Don Trifon baina, gaur ez da ageri Don Trifonik han.

        Lehiakariak oholtza baten gainean dagoz, sariketa-antolatzaileek aiuntamentu aurreko harmailetan jarri duten oholtzaren gainean, zutik eta iladan.

        Ikusleak oro behean dagoz, eta zutik gehienak.

        Gaztaina-erre saltzaileak ere etorri dira. Bazter batean dagoz baina, plaza osora zabaltzen dute gaztaina usain gozoa. Haiekin batean ikusiko dute mutikoek sariketa.

        Arabar gazte bat ari da orain lehiaketan. Zuzentzaileak eskaintzen dion poltsa batera sartzen du eskua, ta sobre zuri bat atera.

        —«Ozte». Ba dakizu: minutu bat duzu. Nahi duzunean, hasi —esaten dio zuzentzaileak arabarrari. Mikrofonorantz dardar hurbildu, ta hasi da.

        —Ozte, alde, mordoska, multzu..., aldra, sail, purrustada..., saldo, aralde..., pilo..., samalda, samalda, sa...

        Txilin hotsa. Txalo batzuk entzuten dira. Txistu batzuk ere bai.

        —Hamar —dio zuzentzaileak.

        —Hamar —dio, berriz, epaimahaiean buru egiten duenak.

        Irriparreka dago orain arabarra. Bigarren hitza ateratzen du.

        —Bigarren hitza: «Suangila». Oso erreza. Hasi.

        —Suangila, muskentra, sugalinda, txitxikuandri, suskandela, sugelandare, zirringilo, sumandil, surgandola, txarrangila, subilaingira..., sangongilu, sagundila..., subandila... (beste asko ere ba dakitzit, ba! Mihinaren puntan ditut baina...), xuskan..., xuskandera...

        —Hamabost.

        Esku zarta gehiago. Txisturik ez.

        —Hirugarren hitza. Hauxe duzu azkenengoa. Hara zein den: «Desegin».

        —Hautsi, puskatu, ezdeustu, suntsitu..., ezereztu, haustu..., birrindu... Ez dakit gehiago.

        —Bai, gizona! Aurrera! Hogei segundo dituzu oraindino.

        —Bai baina, alperrik.

        —Hamar segundo.

        —Das.... des..., dis..., dos...

        Txilin hotsa ta txistuak, biak batean.

        —Zazpi. Desegin bera ere esan barik utzi duzu.

        —Ene! Izan ere...; egia da.

        Burua makur-makur egin, ta alde egiten du arabarrak, ahalketurik.

        Hurrengo gipuzkoar bat dator, iges txapeldun gelditu zena. Gazte koloregorri alai bat da. Hiztegi esaten diote ekidazuarrek. Oso ona omen da lehiaketa honetan.

        Ikusleak agurtuz, gora jasotzen ditu besoak gipuzkoar gazte burutsu horrek. Txaloka hartzen dute haiek, eta txaloren txaloz ez da ezer ere entzuten, txalo hotsa baizik. Isiltzeko mesedez, eskatzen die zuzentzaileak keinuka.

        —Aupa, Hiztegi!

        —Aurten ere lehenengo e?

        —Lehenbizi, hartu arnasa lasai.

        Atera du Hiztegik sobre zuria. Paper hotsa bakarrik entzuten da. Arnasarik ere ez du hartzen inork.

        —Lehenengo hitza: «Pinpilinpauxa».

        —Altxabili, aperiko, astatsa, atsoaren arima, astoluma, atxiamatxia, atxinini, axandalo, azapinpirin, bitxilota, eskabi, farfail, gau-ulika, inguma, jainko-belatx, jainko-oilo, jainko-mandatari, lilirita, makara, maripanpalona, maripuxitia, marisorgin, matxita, mitxeleta, mitxirika, oilo-zuri, panpina, pertxilota, pitxilingaria, sorgin-bitxi..., sorgin-oilo, txalumitxi..., txepeleta, txibiltxori, txilipitaina, tximirrita, txintxilinpalo, txintxitola, txipilipeta..., txipirina..., txipiritona, txiruliru, txitxilera, txitxipapa..., ulifarfaila..., atxitamatxi..., atxitamutxita...

        Txilin hotsa, txalo hotsa, esku zartaka, esku zaparta, esku zaflaka, txaloketa, txaloaldi ta goraketa ikaragarria.

        —Hori, hori! Aurra! Hori duk hori!

        —Gora gu ta gutarrak!

        —Gora!

        Danak txaloka ta goraka ari direlarik, mutil gazte bizar luze bat igo da oholtzara.

        —Isilik, pizka batean, mesedez! —agintzen die guztiei.

        Mutil bizartsu ezezagun hura han ikusteaz harriturik eta zer esan behar ote duen jakin nahirik, bat-batean isiltzen dira guztiak eta aho zabalik gelditzen dira.

        —Baina, jaun andreok, zertan ari gara hemen? Gure hizkuntzaren aberastasun harrigarriak erakusten? Zertarako? Aberastasun hortan murgildu ta itotzeko?

        —Zer diozu zuk? Nor zaitugu zu gurera agintzen etortzeko? Bizarrean duzu zuk ezagun nolakoa zaren..., kanpora hortik! —esaten dio oihuka zahar batek.

        Txutxumutxuka hasi da jendea. Epaimahaikoak eta Don Trifonen serbitzariak artega dagoz. Baina mikrofonoari heldu ta aurrera jarraitzen du berbaz mutil bizar luzeak.

        —Barkatu, baina ez naiz ni honera agintzeko etorri, ezta gezurrik esateko ere, ohar batzuk egiteko baizik, hitz sinonimuen sariketa hau amatu baino lehen. Zertarako ditugu, esan dut, gure aberastasun harrigarriak? Begira: gure lehiaketari gipuzkoar honek azkar eta ongi egin du bere lehiaketa, eta txalogarria dugu, benetan; hitz asko esan ditu, asko, bai; izan ere, berrehun hitz ditugu gure izkuntza zaintsu ta beneragarrian «pinpilinpauxa» esateko. Aberastasun itzela! Baina Ekidazuko haurrek berrehun ta batgarrena asmatu dute: «mariposa». Zergaitik? Aberastasun gehiegik ito egiten gaituelako. Eta, haatik, parregarri bihurtu zaigu gure hizkuntza, aberastasunaren aberastasunez parregarri, eta tamalgarri.

        Txalo hotsa, eta, berehalaxe, isiltasuna. Sasoiko gizon batek ihardesten dio hizlariari.

        —Parregarri bihurtu zaigula gure hizkuntza? Negargarri bai. Parre egitea errezena da. Nire amona ez da inor nire herrian; eskolagabea da, oso zaharra da, ez da gauza ezertarako, txotxolatuta dago... Baina zer? Nik ez diot parrerik egiten nire amonari, eta maite-maite dut neure amona delako eta maitasun eta laguntasun haundi baten premian dagoelako. Parregarri diozu lotsa galduko horrek? Nik ez diet parrerik egiten Afrikako edo Ameriketako beltzei (beltz-beltzak izan arren ere); nik ez diet parrerik egiten gerrate bat galdu dutenei, lurpeko meatzetan lanean ari direnei, azpiraturik eta zapaldurik dagozenei; nik ez diet parrerik egiten, ez, gizagaxo urrikalgarriei...

        Esku zarta burrunbada. Mikrofono aurretik alde egiteko agintzen dio zuzentzaileak gazte bizartsuari; baina hau taket bat bezala dago, geldi. Geroago ta urduriago dago jendea. Epaimahaikoengana joan dira Don Trifonen serbitzari bi.

        —Oraintxe egingo dut alde —dio bizartsuak—. Baina zertxobait esan beharra dut oraindino. Hitz sinonimuen sariketa hau (naiz ta ongarri izan, eta batasun bide bat) nahas-mahas bat da, nahaste-borraste izugarri bat, saltsa-maltsa, triki-traku... Eta honelan: hemen zulo ta han zulo, hemeretzi kaka zulo. Onak on direla, obeak obe. Esanak barkatu, ta urrengoan sakatu.

        —Hori, hori! —erantzuten dio oihuka Bianako Printzea deritzaioten gazte urduri ta bizkor batek.

        —Eta herria zer? Non da gure etor bidea? —galdetzen du andre batek.

        —Herria lur jota dago; baina herria da gure itxaropena —ihardesten dio beste andre batek.

        —Zer da herria? Nor da herria? Non da herria? —itauntzen du herri-filosofo batek.

        —Herria, herria..., herria... —herria zer den eta nor den eta non den esan nahi izan du gazte kokolo batek, argi ta garbi; baina eztarrian geratu zaizkio hitzak.

        —Non da gure anaitasuna? Ez dakit... Baina zer uste dugu, bada, egitea zeruko argia barik? —esaten du belaunetarainoko bizarra duen fraile batek.

        —Euskerak burua jasotzea Jainkoak nahi du, eta, euskaldun fededun, zentzunez jokatu dezagun, bakoitzak bere arloan, bestela gureak egin du —apaiz zahar batek.

        —Hori egingo bagendu, goiz argi berri ta pozgarri bat agertuko litzake gure herrian —beste fraile batek.

        —Erromantikokeriekin aspertuta gagoz gu —gazte talde batek.

        —Mokokaldirik egitera ez gara gu hona etorri. Hizka-mizka asko egin ditugu orain arte ere, anitz burruka garratz eta mingots, ta orain ere hortan hastekotan..., ba goaz gu. Agur —morrosko talde batek.

        —Errealitatea mespreziatzea da hori, gure primitibismo trajikoaren konsekuentzia fatala, parapeto estratejiko inutil bat —beste gazte talde batek.

        —Zuek ez dakizue ezer —ikastetxe bateko irakasle batek.

        —Eta zeuk?

        —Nik ba dakit ba dakidana ba dakidala ezer ere ez dakidala, baina zuek ez dakizue ez dakizuena ez dakizuela ezer ere ez dakizuela.

        —Aiko, Sokrates! Ez genekien bizirik zegoenik...

        Danak egin nahi dute hitz orain. Epaimahaikoak zutundu egin dira, ta alde egin gura dute. Oholtza gaztez bete da. Hau da nahastea!

        —Ya le decía yo a Usted, Madre, que aquí íbamos a tener follón —moja batek beste bati.

        —¿Pero qué palabrotas dices, hija? —moja amak moja alabari.

        —Ezer ulertzen ahal duk? —Felix Astok Martzel Izkori.

        —Mikrofonoaren aurren egon den aker itxurako gazte hori, ez ahal da izan Tabernaberriko Karmentxuren nobioa? Baietz uste dut —Josepak Pantxikeri.

        —Zer ikusi behar ote dugu...? —gaztaina saltzaile batek.

        Ni isilik nago, ikusten, entzuten eta idazten. Oraingo abesti berri bat kantatzen hasi da neska-mutil talde bat.

                «Herri bat, hizkuntza bat,

                euskara batua da

                oraingo eztabaida

                bizi;

                herri bat, hizkuntza bat,

                euskara batua da

                gazteen bultzakada

                berri.

                Hil egiten zaigu,

                hil egiten dugu,

                hil gure herri;

                gure euskara

                egin da

                mila zati,

                euskaldun gazteen

                lotsagarri!

                Bat euskal berriak,

                bat euskalkiak,

                bat danok beti,

                batu dezagun

                euskara

                ta ikasi,

                berritu dezagun

                Euskalerri».

        Nahaspila ta iskanbila izugarria sortu da bitartean. Hemen eztabaidaka, han burrukan; hogei azpian, hogei gainean, hauek negarrez, haiek kantatzen; neskak irrintzika, mutilak arrantzaka; andrak garraxika, gizonak orroaka; atsoak aitarenka, agurak onezkoak egiten..., ta haurrak geldi, isilik, harrixurik. Ele makur, irain hitzak, laidozko berbak, nonnahi entzuten dira; nonnahi sastarkeria, zirikeria, zorakeria, zentzungabekeria, gangarkeria, ergelkeria, astakeria..., esan behar ez diren «keria» guztiak. (Babel gogoratu zait). Gure hizkuntza irakiten dago buruetan, bihotzetan, eta mihinetan.

        —Aurrera! Hala Jainkoa!

        —Afa!

        —Jau!

        —Atzera! Halajaina!

        —Aufa!

        —Uf!

        —Ba da, ba da, ba da, ba da...!

        —Ez da, ez da, ez da, ez da...!

        —Ez?

        —Ez horixe! Ezelan ere ez!

        —Bai?

        —Bai horixe! Edozelan!

        —Et, et, et...!

        —Ep, ep, ep...!

        —Op, op, op...!

        —Denganinoa! Madarikatua! Barrabasa!

        —Jesus, Jaingoiko laztana!

        —Zer?

        —Ezer ere ez.

        —E?

        —A!

        —Ujuju!

        —Aupa!

        —Puf!

        —Kaka!

        —Zoaz popatik hartzera!

        —Zer popa ta popa ondoko?

        —Zera...!

        —Kalabaza errea!

        —Txut!

        —Ai!

        —Oi!

        —Ei!

        —Arraiopola!

        —Aitearen...!

        —Tira!

        —Utikan!

        —Mau mau!

        —Bost!

        —Ja ja!

        —Ondikotz...!

        —Ostera...!

        —Gero...!

        —Pzzzzzz...z!

        —Tzzzzzzz...z!

        —Beeeeeeee...e!

        —Purrrrrrrr... a!

        —Trin cas de tri la tro lli lopus se an dosi can de losde pon des trin pas...

        Halako batean, mikrofonora doa gazte bat arineketan. Eta oihuka hasten da.

        —Geldi! Geldi, mesedez! Entzun! Entzun, otoi! Isilik! Isilik, arren..., isilik, faborez! Begira: Jopu hil egin omen dute, ta Don Trifonen txakurrak amorratu, amikatu, egin omen dira, ta honera omen datoz. Oraintxe etorri da autoan, iheska, haren serbitzari bat. Besterik gabe, bada, bakoitzak berak jakingo du orain zer egin...

        Egia ote da gazte horrek diona? Dena dela, egiatzat hartu du hemen dagoen jendetzak. Bai, horixe bai. Bat batean, presaka, lehiaka, tarrapataka, arrapaladan, ba doaz, ba doaz guztiak (Don Trifonen serbitzariak ere bai) nonbaitera. Autobusetara, tabernetara, etxeetara, ahal duten lekuetara sartzen dira behingoan. Plaza inguruko zuhaitzetara ere igo dira gazte batzuk. Etxeetako ta autobusetako leiho guztiak buruz bete dira.

        Bakar bakarrik gelditu naiz plazan. Huts hutsik dago hau orain; huts hutsik jendez, baina txapel, erloju, oinetako, gaztaina erre ta gordin, programa, belarrietako..., ta horrelakoz beterik. Eliza goienean dagozen ijitoek balekite hau...!

        Tiro hotsa da. Ba datoz txakurrok, antza.

        —Ikusten ahal duzu zuk ezer hortik? Ba ahal datoz txakurrok —galdetzen dio Bartolok Basiliori, beheko leiho batetik goirengo leiho batera.

        —Ez dut ezer ikusten, ez. Ez dira ageri. Baina laister agertuko dira tiro hotsa da ta; zaunka hotsa ere bai.

        Egia dio Basiliok. Bai, zaunka hotsa da. Txakur kontu hori kontu bat izango zelakoan nengoen ni baina...!

        —Au! Au! Auu...u!

        —Ba datoz!

        —Bai, ba datoz!

        —Ba datoz...! Ba datoz...! Ba datoz...!

        Oihartzun ibiltari bat bezala, leihorik leiho doa deiadar estu ta larria, ta irakiten dagoen marmara ta iskanbilan itotzen da.

        Zaunka hotsa eta tiro hotsa entzuten da; baina auto hotsa ta algara hotsa ere bai.

        —Au! Au! Danba, danba! Kar kar kar! Au! Au! Au! Ja ja ja! Auuuuuuu...u! Kir kir kir! Auuuuuuuuuuu...u!

        Auto bi agertzen dira. Arin datoz. Baina autoetan ote datoz, ba, txakurrok? Bai zera! Ez dira txakurrak; neska mutil batzuk dira, txifa txakurren mozorroz jantzirik. Ba nengoen, ba, ni...!

        Tiroka ta biraoka hartu dituzte ekidazuarrek. Baina aurrera doaz gazte zorook. Eta kalerik kale, arineketan, hiru lau buelta egin ondoren, ihesari ematen diote Botxoarantz.

        —Gezurra izan da txifa txakurrena!

        —Jakina!

        —Holakorik!

        —Haundiagorik...!

        —Zer garala uste dute, ba? Haurrak?

        —Adarra jo digute hoiek ederki!

        —Aluok halakook!

        —Beren aita ta amari parre egiten joan daitezala, gezur jario engainatzaile hoiek!

        —Ikusten ba ditut ikusi ikusiko dute...!

        —Ez ahal dago agintaririk herri honetan?

        —Zintzilikatu holakoak!

        —Zintzilikatu ez baina...

© Mikel Zarate