Garibai Esteban

1533-1599

        Garibai Esteban Mondragoeko semea izan zan.

        Gizon jakituna, historilari entzutetsua.

        Egin barri egoan Oñatiko Ikastetxe Nagusian egin ebazan ikasketak. Eta España ta Portugaletik zear ibilli ondoren, historia-liburu asko ta sakonak idatzi ebazan.

        Erregearen kronista egin eben 1592-garren urtean.

        Garibaien idazlanak erderaz dagoz. Baiña, an or emen, sakabanatuta, euskerazko errefran txorta bi ta kanta zaar batzuk bere egiri dira bere liburuotan.

        Errefran batzuk itzulpenak dirudie; beste batzuk errikoiak dira. Kanta zaarrak, oñaztarren eta ganboatarren burruka-denporakoak dira.

        Bai errefran txorta biak, bai kanta zaarrak, euskera zaarra ezagutzeko balio andikoak doguz [1].

        Eresia:

        «Doña Sancha Ochoa de Ozaeta hizo gran llanto, muy usado en este siglo, por la desgraciada muerte de Martin Bañez, su marido, y soledad suya y de sus hijos, y cantó muchas endechas, que en vascuence se llaman eresiak, y entre ellas se conservan hoy día algunas en memoria de las gentes, en especial estas:

                Oiñetako lur au jabilt ikara,

                lau aragiok bere an berala,

                Martin Bañez Ibarretan il dala.

                Artuko dot esku baten gezia,

                bestean zuzi iraxegia,

                erreko dot Aramaio guztia.

        Su significación es: «Que la tierra de los pies le temblaba y de la misma manera las carnes de sus cuatro cuartos, porque Martin Bañez era muerto en Ibarreta, había de tomar en la una mano el dardo, y en la otra una acha de palo encendida, y había de quemar a toda Aramaiona» [2].

        Errefranak:

        «Etxera orduan basora»

        «Ez jan eta ez lan»

        «Eguzki eta euri, Marti eguraldi»

        «San Simon eta San Juda, negua eldu da»

        «Sareak urrago, arrainak estuago»

        «Garean, gareana legez»

        «Ez ur eta ez ardao»

        «Etorkizuna, kontakizuna»

        «Asko badok, asko bearko dot»

        «Urte barri, itsuak bere igerri»

        «Tresneak jabea dirudi»

        «Bitxiok eder, berori ez»

        «Katu zaarra esne gura»

        «Axea nora, kapea ara»

        «Asiak egina dirudi». [3]

        [1] Ikusi: «Textos arcaicos vascos», Julio de Urkijo eta «Los refranes de Garibay». San Sebastián. 1919.

        [2] Textos arcaicos vascos, 91-garren orrialdean.

        [3] Julio de Urquijo, «Los refranes de Garibay».

© Mikel Zarate